* Công nghệ viễn thám nhận dạng các yếu tố phát sinh trượt lở đất đá

Trên thế giới, phân tích ảnh viễn thám kết hợp với hệ thống thông tin địa lý (GIS) đang được xem là một trong những hệ phương pháp có hiệu quả cao trong lĩnh vực nghiên cứu tai biến địa chất, bảo vệ môi trường.

Tại Việt Nam, công nghệ này đã đượcViện Khoa học Địa chất và Khoáng sản ứng dụng trong đánh giá hiện trạng trượt lở đất đai (TLĐĐ).

TS. Nguyễn Quốc Khánh – Giám đốc Trung tâm Viễn thám và Tai biến địa chất (thuộc Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản)cho biết: Phân tích ảnh viễn thám cho phép nhận dạng các khối trượt và các yếu tố chính phát sinh TLĐĐ. Đó là các yếu tố cấu trúc địa chất, đới phá hủy kiến tạo, thảm phủ thực vật và những biến động của lớp thảm phủ thực vật...

Cụm điểm trượt lở đất đá xảy ra trên các sườn núi gần bản Pọng Ngoài, xã Tam Chung, huyện Mường Lát, tỉnh Thanh Hóa được xác định từ giải đoán ảnh viễn thám (chụp vào các ngày 26/4/2019 và 4/8/2019).

Các thông tin được chiết xuất từ ảnh viễn thám chủ yếu thông qua các dấu hiệu ảnh: dấu hiệu trực tiếp như tôn ảnh, màu sắc ảnh, hoa văn ảnh, kiến trúc ảnh, hình dạng đối tượng ảnh... và gián tiếp như những yếu tố lớp phủ, địa hình, địa mạo, thành phần vật chất trên bề mặt địa hình....

Trên cơ sở đó, các nhà khoa học thành lập được các sơ đồ giải đoán các khối trượt và các yếu tố thành phần. Các sơ đồ kết quả giải đoán các khối trượt và các yếu tố thành phần sẽ được sử dụng làm các dữ liệu đầu vào rất quan trọng cho công tác đánh giá, phân vùng dự báo và thành lập bản đồ phân vùng cảnh báo nguy cơ TLĐĐ trong các bước tiếp theo.

“Tại những khu vực địa hình phức tạp, xa xôi, khó tiếp cận trực tiếp, việc ứng dụng ảnh viễn thám hỗ trợ đặc lực cho chúng tôi trong phân tích đầy đủ, chính xác hơn, rút ngắn thời gian và giảm tải nhiều khó khăn cho công tác điều tra hiện trạng TLĐĐ bằng khảo sát thực địa truyền thống”, TS. Nguyễn Quốc Khánh nói.

* Giải đoán ảnh viễn thám có độ chính xác trên 80%

ThS. Phạm Văn Sơn - Phó Giám đốc Trung tâm Viễn thám và Tai biến địa chất chia sẻ: Tại những vùng điều tra có thể sử dụng được nhiều tư liệu ảnh viễn thám đa thời kỳ có độ phân giải cao, công tác kiểm chứng thực địa các khối trượt giải đoán từ ảnh viễn thám đã xác định được tại những vị trí này đã xảy ra TLĐĐ với độ chính xác trên 80%.

Trong các năm 2014-2019, công tác ứng dụng công nghệ viễn thám đã được thực hiện tại các tỉnh Hòa Bình, Quảng Ninh, Cao Bằng, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Bắc Giang, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, TP Đà Nẵng và Quảng Ngãi.

Đoàn kiểm tra của Viện khoa học Địa chất và Khoáng sản khảo sát tại vị trí sườn dốc dưới chân núi gần bản Pọng Ngoài, xã Tam Chung, huyện Mường Lát, tỉnh Thanh Hóa, nơi xảy ra lũ quét - lũ bùn đá vào cuối tháng 8/2019

Điển hình, bằng việc ứng dụng công nghệ viễn thám, các cán bộ địa chất đã thành lập được bản đồ phân vùng cảnh báo nguy cơ TLĐĐ với 5 mức độ khác nhau khu vực tỉnh Điện Biên, tỉ lệ 1:50.000. Đánh giá tổng thể theo đơn vị hành chính cấp tỉnh trong toàn bộ các vùng miền núi Việt Nam thì Điện Biên được xác định là tỉnh có mức độ nguy cơ TLĐĐ rất cao.

* Kiểm chứng thực địa đóng vai trò quan trọng

Dù công nghệ viễn thám đem lại nhiều lợi ích, như tiết kiệm thời gian, công sức song thực tế vẫn có sai số so với thực địa.

ThS. Phạm Văn Sơn cho biết, sai số giữa ảnh viễn thám và thực địa là sự chênh lệch giữa thời gian thu nhận ảnh và thời gian kiểm chứng thực địa. Ngoài ra, còn do có nhiều điểm trượt xảy ra khá lâu, được xác định trên ảnh viễn thám, nhưng tại thời điểm khảo sát thực địa thì khối trượt đã ổn định hoặc dừng hoạt động, nên đã được phủ kín bởi các loại thảm phủ hoặc bị xóa mờ dấu vết bởi các hoạt động nhân sinh.

Để nâng tính chính xác trong đánh giá trượt lở đất đai, ngoài việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như ảnh viễn thám, các nhà khoa học cho rằng, cần kiểm tra, đối sánh với các tài liệu khác hiện có và kiểm chứng thực địa.

Việc kiểm chứng thực địa chủ yếu thực hiện tại những ô chìa khóa, bởi phần lớn các khu vực điều tra tại các vùng miền núi đều nằm ở khu vực địa hình phân cắt phức tạp, không có đường để tiếp cận, hoặc không thể quan sát rõ do rừng rậm hoặc sương mù che khuất. Đặc biệt, đối với công tác điều tra hiện trạng TLĐĐ, công tác giải đoán ảnh viễn thám thường được thực hiện trước công tác khảo sát thực địa, tạo tiền đề, định hướng cho việc bố trí lộ trình điều tra, khảo sát, nghiên cứu các khối TLĐĐ ngoài hiện trường, giúp nâng cao chất lượng điều tra, khảo sát và khoanh vùng hiện trạng và nguy cơ TLĐĐ tại các khu vực được giao thi công.